"These are the words, the words are these.
death lingering, stunk,
Flies swarming everyone,
Over the whole summit peak,
Flesh quivering in the heat.
This was something else again.
I fear it cannot be explained.
The words that maketh, the words that maketh
Murder."
Hoe is het mogelijk om je, als kind van de vorige eeuw in een snel veranderd muzieklandschap, te handhaven en te vernieuwen? De inmiddels 41-jarige PJ Harvey leek zich dat goed te beseffen toen ze in 2007 een totaal andere kant van zichzelf liet horen op White Chalk. We wisten al dat Polly-Jean tekeer kon gaan (Rid of Me), neerslachtig en depressief was (Is This Desire?, To Bring You My Love), prachtige liedjes maakt (Stories from the City, Stories from the Sea) en dat ze ook weleens uit de bocht kon vliegen (Uh Huh Her). Dat ze ook nog verstilde folkliedjes kan brengen was alleen maar de zoveelste bevestiging van haar talent. Nu ze na vier jaar weer met nieuw werk is gekomen dat nog altijd fris en nieuw. En het mooiste is dat PJ na twintig jaar ook op Let England Shake nog altijd lekker zichzelf is.
Op een van de meest melancholische momenten van Let England Shake, 'England', moet ik denken aan mijn vader en hoe ik als kleine jongen met hem door de straten van Amsterdam liep die eeuwig in staat van verbouwing waren, en hoe hij me altijd vertelde dat ik nu goed moest kijken hoe de straten en gebouwen en gevels eruit zagen, omdat dat er allemaal niet meer zou zijn 'als ik groot was'. Ik ben weer acht jaar als PJ Harvey zingt: 'The country that I love / England / You leave a taste / A bitter one.' Ze zingt het met een stem vol heimwee, en ik bedenk me dat ik nooit écht heb opgelet hoe de straatjes van Amsterdam eruit zagen, dat ik de echte herinneringen kwijt ben en alleen nog maar aan de schaduw daarvan kan denken.
Let England Shake zit vol met dit soort melancholie. Ik zie Polly-Jean al door de vervallen straten lopen van de Engelse steden waar zij ooit is opgegroeid. 'Take me back to beautiful England / And the grey damp filthiness of ages / And fog rolling down behind the mountains / On the graveyards and dead sea-captains. / Let me walk through the stinking alleys / To the music of drunken beating,' mompelt ze op 'The Last Living Rose'. Haar heimwee naar vroeger heeft iets weemoedigs. Zowel tekstueel als muzikaal straalt Let England Shake een verlangen uit naar de goede oude tijd, naar 'Old England'. Het album is opgenomen in een negentiende-eeuwse kerk in het Britse kustgebied Dorset en vangt precies die sfeer, die muffe geur van verlaten gebouwen, versleten meubels en verkleurde fotoalbums.
Die persoonlijkheid die tot in de uiterste holtes van je ziel doordringt zijn we al lang gewend van PJ Harvey. De echte vernieuwendheid van Let England Shake is dat we nu meer dan ooit te maken hebben met een politieke plaat. 'This time, I've been looking out,' zegt PJ Harvey over haar nieuwe werk. Let England Shake gaat niet alleen over de vergeten plekjes van onze jeugd, maar nog veel meer over het noodlot van de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog en over het eens zo grootse Verenigd Koninkrijk, nu een schim van wat het ooit was. In het furieuze 'The Glorious Land' zingt ze: 'How is our glorious country ploughed? / Not by iron ploughs / Our lands is ploughed by tanks and feet / Feet, marching.' Datzelfde nummer opent met uit-de-toon-vallend trompetgeschal dat tegendraads tegen het regelmatige marsritme van het liedje ingaat. Het beeldt in een paar seconden de slachtoffers van The Great War uit, de gevallenen in de loopgraven, de soldaten die het ritme niet meer bijhielden en in groten getale sneuvelden. Het misplaatste van de melodie schets een lugubere en verdorven sfeer van lijken en kerkhoven. Let England Shake is niet het plakboek van Polly-Jeans persoonlijke jeugdherinneringen, maar een document van de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog. Een oorlogsmonument dat de miljoenen slachtoffers honderd jaar na dato pas eer aan kan doen.
Even later horen we Polly-Jean nog een tikkeltje bozer, bijtender, als ze naar de regeringen van Engeland en Amerika sneert: 'What is the glorious fruit of our land? / Its fruit is deformed children / What is the glorious fruit of our land? / Its fruit is orphaned children.' In mei van vorig jaar was Harvey te gast bij BBC1's Andrew Marr Show en bracht aan Marr's gasten van die dag het titelnummer van Let England Shake ten gehore. Onder die gasten was Gordon Brown, wiens partij de week daarna de Britse verkiezingen zou winnen. De cynische tekstregels 'The West's asleep / Let England shake / Weighted down with silent death' krijgen op die manier een heel andere betekenis.
Tijdens haar televisieoptreden bij de BBC speelde PJ Harvey in haar eentje een lichtelijk valse versie van het titelnummer van deze plaat, gecombineerd met de fifties-hit 'Istanbul (Not Constantinople)', maar op Let England Shake wordt ze bijgestaan door een inmiddels vaste muzikantengroep, waaronder John Parish en ex-Bad Seed Mick Harvey - die ook meezingt op het laatste nummer 'The Colour of the Earth' . Dezelfde muzikanten, maar hun pallet aan instrumenten is nog nooit zo breed geweest. De gitaargeoriënteerde PJ van de jaren '90 is bijna volledig verdwenen en in plaats daarvan horen we onder meer citers, een autoharp en saxofoons. Zelf zingt PJ Harvey het gros van de nummers in haar hogere registers, met als uiterste de onnatuurlijk hoge meisjeskoorachtige noten die ze in 'On Battleship Hill' weet te halen. Op Let England Shake zingt Polly-Jean zoekend; de juiste toon lijkt vaak pas tijdens het nummer gevonden te worden, alsof Harvey al zingende zoekt naar de manier waarop ze het nummer moet brengen. Wanneer ze in het onheilspellende lied 'All and Everyone' de regels 'As we advanced in the sun / Death was all and everyone' zingt breekt haar stem zoals ook de jongemannen aan het front ooit braken als ze werden vertrapt. De meeste songs op Let England Shake zijn live opgenomen en klinken daardoor ruw en onaf. Het zijn sfeerschetsen, losse flarden en verhalen, wat past bij de dwalende sfeer van het album. Zo klinken er op 'England' een paar eenzame blazers en horen we op de achtergrond spookachtige stemmetjes in de stijl van Björk. 'I live and die / Through England.'
Let England Shake zou op het eerste gezicht een vrolijk album kunnen lijken. De oppervlakkige luisteraar zou kunnen zeggen dat Polly-Jean het zich dit keer makkelijk heeft gemaakt en dat Let England Shake een album is met enkele aardige popliedjes. Maar de waarheid is, dat dit album misschien wel een van de zwaarste albums van PJ Harvey is, nog nooit zo bitter en cynisch verhalend over de meest gruwelijke dood. Met Let England Shake heeft Harvey ten meerderen male haar kwaliteiten als zangeres en liedjesschrijver bewezen en op het vlak van teksten een nieuw hoogtepunt bereikt. We zouden Polly-Jean Harvey tekort doen wanneer we zeggen dat ze weer vernieuwend bezig is geweest, want Let England Shake is simpelweg haar beste album tot nu toe.
Origineel verschenen op
Beautiful Freaks