Nicholas Lens / Nick Cave - L.I.T.A.N.I.E.S (2020)

Op 4 december verscheen de “bescheiden kameropera” L.I.T.A.N.I.E.S van de hedendaagse componist Nicholas Lens op het prestigieuze label Deutsche Grammophon. Voor dit werk riep Lens de hulp in van Australische rocklegende Nick Cave.

Tijdens een bezoek van de Brusselse componist Nicholas Lens aan de boeddhistische Rinzai Zen-tempels op het Japanse platteland ontsproot het eerste idee voor L.I.T.A.N.I.E.S, dat hij tijdens de lockdown van 2020 verder uitwerkte. Terwijl Lens zijn thuisstad Brussel op de fiets verkende en een ongewoon stille stad ontdekte, kwam de herinnering terug aan de natuurlijke stilte die oprijst uit de regenachtige bossen die de 13e-eeuwse Zen-tempels omgeven.

Om zich de rust te herinneren die hij tijdens zijn bezoek aan Japan had ervaren, begon Nicholas Lens te componeren en toen de contouren eenmaal geschetst waren wilde hij twaalf litanieën laten schrijven door iemand die niet zoveel ervaring had met opera, zodat de woorden zo natuurlijk en authentiek mogelijk over zouden komen. De geschikte persoon hiervoor vond hij in Nick Cave, met wie hij in 2014 ook al samenwerkte toen Cave de teksten voor Lens’ opera Shell Shock schreef.

Nadat Nick Cave was benaderd, moest hij eerst opzoeken wat een litanie precies was. Misschien dat de twaalf litanieën in deze kameropera daarom ook niet zozeer een serie religieuze smeekbeden zijn zoals in de strikte betekenis van het woord, maar eerder introspecties van Cave over het leven en de schepper. Op zijn laatste twee studio-albums laat de Australische singer-songwriter ook al een in steeds toenemende mate introspectieve kant van zichzelf horen. “Ik besefte dat ik mijn hele leven al litanieën schrijf”, aldus de Into My Arms-zanger die vorig jaar het album Ghosteen uitbracht waarop hij de dood van zijn 15-jarige zoon verwerkt die in 2015 bij een ongeluk om het leven kwam.

Het leven is vol lijden. Dat is de eerste van de Vier Edele Waarheden die de basis vormen van de boeddhistische leer. Gelukkig is de derde van deze vier edele waarheden: er is een manier om het lijden te stoppen. En dat is – de vierde Edele Waarheid – door het achtvoudige pad te volgen.

De hoofdzaak van het Achtvoudige Pad is dat de mens door meditatie alert wordt op het hier en nu en zich bewust is van lichaam en geest. Misschien kunnen deze litanieën die door Nicholas Lens gecomponeerd en door Nick Cave geschreven zijn, daarom beter als meditaties gezien worden. Het geluid van een klankschaal klinkt regelmatig en iedere litanie heeft een eigen opdracht: zo is er een Litany of Divine Absence, een Litany of Yearning, een Litany of Godly Love en tot slot een Litany of Divine Presence. Lens waarschuwt er bovendien voor L.I.T.A.N.I.E.S niet als traditionele opera te zien met een duidelijk plot en dynamische personages, maar meer als een trance trip die een uur lang allerlei onverwachte kanten op gaat.

Vanwege de strenge corona-maatregelen in België in het voorjaar van 2020, werd het album bij Nicholas Lens thuis opgenomen waarbij 11 musici om beurten hun partijen inspeelden. Op de lockdownopera zijn vier vocalisten te horen, waaronder Nicholas Lens zelf en zijn dochter Clara-Lane. De stem van Nick Cave is niet te horen, maar zijn hand wel. Vooral Litany of Transformation en Litany of Godly Love liggen erg in het verlengde van Cave’s laatste twee studioalbums. Daarnaast doet de diepe stem van Nicholas Lens op bepaalde momenten vaak ook denken aan die van Cave, waardoor Nick Cave-liefhebbers die te midden van de feestdagen wat bezinning en inkeer kunnen gebruiken, in L.I.T.A.N.I.E.S wellicht soelaas kunnen vinden.


Dit stuk is door mij geschreven voor de EnClave-blog en daar op 19 december 2020 voor het eerst gepubliceerd: https://www.en-clave.nl/?p=2552

Mijn recensie op Luminous Dash:

“Een bescheiden kameropera van slapende dromen”, zo doopt de Brusselse componist Nicholas Lens zijn verzameling breek- en kostbare liederen waarvoor hij samenwerkte met Nick Cave. Kan je de grandeur van opera in de intimiteit van een kamer vatten? Dit verbluffende kunststuk bewijst het met verve.

Als kind van de Westhoek groeide Lens op tussen de graven van duizenden en duizenden soldaten. Een fascinatie die in 2014 uitmondde in de opera Shell Shock, waarin de stemloze slachtoffers van de oorlog een stem krijgen: de soldaat, de verpleegster, de weeskinderen, de eenzame moeder. Voor het libretto, de tekst dus, klopte hij verrassend genoeg aan bij Nick Cave. Zes jaar na hun huzarenstukje hebben de twee nu een nieuwe samenwerking uit. Cave tekende voor de teksten en Lens voor de muziek, maar in de praktijk ontstond een wonderlijke synergie.

Toch horen we Cave hier nergens zingen. Nicholas Lens’ diepe stem doet je wel wat aan de Australische bard denken, maar de grote ontdekking is Lens’ dochter Clara-Lane. Haar kristallen stem maakt van Litany Of The Forsaken het hoogtepunt van dit album. De titel voorspelt weinig opbeurends, maar wie eenmaal die fonkelende diamant heeft beluisterd, wil dat alleen maar nog eens doen. Voor wie niet vertrouwd is met opera, zullen nummers als Litany Of Fragmentation wat meer moeite vergen.

Maar die moeite wordt beloond. Caves teksten zijn als vanouds duizelingwekkend sterk (“I constructed a strange mask from the pieces of me” krijgen we nooit meer uit ons hoofd) en Lens borstelt daar composities van in een weelderige klankkleur. Omwille van de afstandsregels moest elke instrumentalist zijn bijdrage afzonderlijk komen opnemen, maar daar valt niets van te merken. De muziek is verweven tot een naadloos geheel.

De dagen zijn kort, de straten kil, maar in een wereld die enkel nog uit kamers lijkt te bestaan, biedt de kameropera van L.I.T.A.N.I.E.S. de troost die we nodig hebben.

Sfeervol en donker. Mooi allemaal, maar toch vind ik het uiteindelijk een net iets te lange zit.