dEUS - How to Replace It (2023)

Na 11 jaar mag je je album best met pauken openen toch?!

Titelsong How to Replace It hakt er gelijk al in en is een voor mij zeer welkome binnenkomer. Het grootste geluid bevalt me enorm.

Must Have Been New kennen we ook al als eerder vrijgegeven nummer. Een nummer dat me al snel beviel en dat gevoel is gebleven. Ja, het is niet meer zo opwindend als op pakweg de eerste drie albums, maar dat gevoel zal wel nooit meer komen. Andere tijden, en zelf ook een ander mens. En als je dat in gedachten blijft houden is dit gewoon een messcherp nummer met wederom een vol geluid zonder dat het dicht geplamuurd is.

En dan Man of the House. Hier hoor ik toch een 'nieuw geluid'. Licht van klankkleur, zwoel (of is het juist geil?!) en het weet gelijk mijn aandacht te pakken. De ronkende gitaren in een hypnotiserend popbedje. Dit bevalt me wel. Ik hoor ergens een echo van The Ideal Crash en dat kan toch niet verkeerd zijn nietwaar?!

Niet gek dat de naam van Leonard Cohen genoemd wordt als we het over 1989 hebben, het jaar waarin dEUS werd opgericht. Ook over dit nummer was ik al enthousiast en zeker zo op het album, ingebed tussen de andere nummers, vind ik het goed tot z'n recht komen. Een fijne, relaxte vibe waar een ontspannen Tom zich een weg door het nummer croont.

Op Faux Bamboo gebruikt Tom zijn stem weer compleet anders. En dat is sowieso wat me opvalt op dit album: de zang van Tom draagt de nummers meer dan ooit en als je dan ook de perfecte muzikale ondersteuning krijgt dan mogen we best stellen dat dit een ijzersterk album is. Nog niet op de helft en dat heerlijke dEUS-gevoel wordt alleen maar groter, iets wat ik bij de vorige albums wat minder had.

En ja hoor, Dream Is a Giver doet me iets minder. Het is een rustig nummer en staat prima in verbinding met de nummers er omheen. Een soort adempauze als het ware, maar dat zijn altijd de nummers die niet het vinkje achter hun naam krijgen maar er zeker wel bij horen omdat ze perfect in de flow van het album passen en dat is zeker het geval. Tom uit zich hier over de afgelopen jaren die niet altijd vriendelijk voor hem waren blijkbaar.

Eindelijk horen we Klaas Janzoons goed. Zijn vioolspel krijgt een grotere rol op Pirates. Ineens bedenk ik me dan dat die rol kleiner is geworden in de loop der jaren. Eigenlijk best jammer, want ik vind het de kracht van de band. Klaas stuwt het geluid van de band altijd naar grotere hoogten. Op dit nummer valt dat mee, omdat hij zich nog vrij dienstbaar opstelt, maar wat een heerlijkheid is het.

Simple Pleasures is wat funkier, en zoals Tom zingt moet ik ineens denken aan die grote held van mij: Stef Kamil Carlens. Stef was de man die voor mijn gevoel de gekte in de groep gooide. Ook de wat meer funky invloeden waren voor mijn gevoel van hem afkomstig, en nu hoor ik dat hier terug. Een beetje vreemd maar wel lekker, en die groove doet het 'em voor mij. Het ouder geworden broertje van Fell Off the Floor, Man.

Never Get You High doet verlangen naar The Ideal Crash, ietwat kabbelend maar vormt een mooie brug naar Why Think It Over (Cadillac). Wederom dansbaar en funky. Alsof Beck gevraagd is mee te doen.

Love Breaks Down opent al schitterend. Wat een mooi en breekbaar nummer. Sfeervol zoals ze dat wel vaker hebben gedaan, maar toch meer met beide benen in het nu. Hier hou ik wel van. Van die liefdes op het eerste gehoor. Eenvoudig maar doeltreffend.

En dEUS is het niet verleerd om Franstalige nummers te schrijven horen we op Le Blues Polaire. Meer spoken word, maar dat past goed. Serge Gainsbourg is dan de eerste die in me opkomt, maar dat is vooral de manier waarop Tom de tekst hier en daar meer opzegt dan zingt. Een uitstekende afsluiter in elk geval waarvan je bijna denkt dat ie zo gaat ontsporen zoals Instant Street dat deed. Doet het net niet.

Vooraf was ik best een beetje benauwd voor deze release. dEUS kan het niet echt verkeerd doen bij mij en levert altijd kwaliteit af, maar het gevoel werd in de loop der jaren wel minder en tammer. Ik voelde de opwinding niet meer, ik werd neutraler.

Het oude gevoel is niet helemaal terug maar dat kan ook niet zoals ik al eerder meldde. Laat ik dat los dan durf ik wel te stellen dat dit misschien wel eens hun beste album is sinds sinds The Ideal Crash, vooruit Pocket Revolution. En gevaarlijke uitspraak natuurlijk, want dit album heeft nog tijd nodig en de tijd gaat het uiteindelijk leren, maar ik voel het voor mijn gevoel al wat meer dan voorheen en dat is al een enorme winst.

Nu heb ik nog meer zin in hun optreden in Rotterdam. Hopend dat we ze op een avond treffen waar ze op dreef zijn, want met dEUS moet je het altijd maar afwachten (en dat gevoel heb ik nooit bij de optredens waar Stef de scepter zwaait, maar dat is een ander verhaal).

Ongetwijfeld dat er veel liefhebbers zijn die het verleden lastig kunnen loslaten en dit album maar zo zo vinden. How to Replace It is het in elk geval wel voor mij.

Een nieuwe dEUS is nog altijd een gebeurtenis, daar kan je dus nooit te vroeg of... ook nooit te laat iets over schrijven.

dEUS - How To Replace It

Elf jaar na 'Following Sea' serveert dEUS je hier 'How To Replace It'. Dixit Tom Barman, omdat het kon en omdat het moest. Sierlijk twaalf nieuwe songs, zo breed in genres en stijlen en met uitputtend engelengeduld eerst liefdevol helemaal binnenstebuiten gekeerd totdat ze onmiskenbaar het dEUS-label mochten dragen. 'How To Replace It', moest samenvatting worden van alles wat al aan dEUS voorafging. Het simpele, minimale artwork op de hoes, van de hand van frontman-fotograaf Tom Barman zelf, is tekenend, de zwoegende, nettenstrekkende Portugese visser op een vlakgele achtergrond als metafoor voor het hele trekken en sleuren tijdens de making-of van dit 'How To Replace It'. Alles onder leiding van een Barman die zelf ook al vier maanden per jaar Portugese zeelucht zit op te snuiven en overigens ook nu weer in zijn lyrics zijn verbondenheid met het ruime sop niet kan wegsteken. De plaattitel wil, zoals ook de teksten van het album, enkel spiritueel prikkelen. Een dEUS dat wel stilstaat bij de grote en kleine levensvragen die in de loop der jaren het pad kruisten, bij liefde en sterven, bij bezigheden, levensstijlen, levensstandaarden tot en bij de zorg voor planeet aarde. Maar dat als altijd bescheiden blijft in het nooit willen geven van moraliserende antwoorden.

dEUS zat in juni 2022 op Live /s Live in Zeebrugge al hoog in zijn wolk met het komende album. Nog even wachten tot oktober 2023, debiteerde fiere Barman toen wat omfloerst. Sedert 2018 was alles inderdaad weer beginnen borrelen, de eerste ideeën staken de kop op en het jazz-album 'Artificial Horizon' van Barman's project TaxiWars uit 2019 werd uiteindelijk het uitgangspunt. Met de 'The Ideal Crash'-Anniversarytour van 2019 kwam de groep pas helemaal op scherp en tijdens de verlammende pandemie konden ze gelukkig op tijd de creatiebubbel in. Serieën van korte jams waaruit songs gedistilleerd werden, heel wat 'killing of your darlings' tot er enkel songs restten waaraan verder mocht worden geboetseerd, gepolijst en gefinetuned. Dan moest dEUS in 2021 onverwacht nieuweling Bruno De Groote, getroffen door een herseninfarct, al weer laten gaan. De kersverse muziekintellectueel had dan toch al bijna de hele plaat lang het nieuwe geluid mogen meebepalen en had alles met zwierige gitaarpartijen, dito verbeten jazz-akkoorden ook ingespeeld. Resteerden alleen 'Love Breaks Down' en de outro van 'How To Replace It', die in de eindfase aan een inderhaast bijgeroepen topper moesten worden overgelaten. Mauro Pawlovski dus, zanger-gitarist met de eeuwige cool, hij weer in het huidige dEUS, bij de van de oerbezetting enkel nog overblijvende leadzanger-gitarist Barman en violist-toetsenist Klaas Janzoons en verder drummer Stéphane Misseghers, bassist Alan Gevaert en de tegenwoordig altijd ergens in de verte aanwezige Barman-copain CJ Bolland. Hoe democratisch nu ook de dynamiek, Barman omschreef in een interview met Knack laatst de actuele constellatie binnen dEUS hilarisch als die van de familiale 'The Godfather's Corleone-clan: Klaas Janzoons, de onbewogen Brando, het oudste dEUS-lid Alan Gevaert in Fredo, Stéphane Missegeers, de fixer Sonny met het korte lontje, insider-outsider Mauro als de consigliere, en tenslotte zichzelf, de man van het laatste woord, de over alles heersende Michael Corleone. Dit dEUS en de afwezige Bruno De Groote vereeuwigden 'How to Replace It', twaalf gracieuze songs vol weloverwogen arrangementen, details en diepere lagen.

Het openende titelnummer 'How to Replace It', filmische topsong, was er allereerst, samen met 'Faux Bamboo' en 'Man of the House'. Het is dEUS' eigenste dwarse Carmina Burana in z'n minimalistische opstart, met Barman's parlando en fraaie nieuwe bombast van machtig doorslaande pauken. Episch is het woord, almaar aanzwellend en uitdeinend, Barman afwisselend fluisterend, zingend, eigenzinnig jazzy gitaargepingel, strijkers, schallende blazers. Opbouwend en helemaal afrondend kortom volgens een klassiek dEUS-stramien, maar in een nieuw jasje. Net als toen in 'Instant Street', tot in de luide dreiging, de gejaagde chaos. Grandioos.

Eerste single 'Must Have Been New' is dEUS dan karakteristiek midtempo. Wispelturige gitaren en piano met blazersgeluiden verenigd, Barman gedreven en fel, met in z'n kielzog een vreedzaam meedeinend vrouwenkoor.

Het sterke 'Man of the House' is clever opgebouwd. Spannende intro met diepdreunende synths van CJ Bolland en, recht opverend uit een of andere movie, een verrassende turning-point-sample "This was very disrepectfull", waarna zich tikkend tegen de klok dreigende gitaarrock doorspekt met heel wat dEUS-grilligheid ontspint. Heerlijk.

Rust dwarrelt onverwacht neer over '1989'. De warme retro van de song is niet onmiddellijk te linken aan dEUS' opstartjaar 1989. Hier kijkt een in zijn poëzie wel heel persoonlijke Barman vooral relaxt en nostalgisch terug op zijn 17-jarige zelf in het jaar van overlijden van zijn vader. Het bevat zowat het hele elektronisch klankenspectrum uit de eighties. Zalige bas. En de LinnDrum moest en zou, aldus Barman, gaan klinken als Bruce Springsteen's 'Streets of Philadelphia'. Bovendien is '1989' opgefleurd met de bevalligheid van Mintzkov's Lies Lorquet, wiens uitzonderlijke stemtimbre al eerder zo goed matchte met dat van Barman. Boven alles onderscheiden van vorige platen haalt Barman hier uit zijn verbazende kelderdiepten steeds perfecter the voice van zijn idool Leonard Cohen vanaf zijn zestigste naar boven. Een heel bewuste, helemaal geslaagde hommage.

'Faux Bamboo'. Hola, fraaie song en arrangementen volledig van de hand van Klaas Janzoons. Met variatie troef en gaandeweg zelfs letterlijk op hartslagritme. De samenzang Barman-Misseghers verloopt hier in een voor dEUS onuitgegeven, wel heel hoog register.

Valt dan 'Dream Is a Giver' in met elektronische beat en nachtelijk donkere synths. Een break-upsong met sterke hiphop-feel à la The Roots en Dr.Dre. Zoals Barman hier zijn haast voelbaar diepe smart brengt: kippenvel. Een soort 'Dream Sequence #2' als op 'The Ideal Crash' toen, weer, zoals in de titel aangegeven, een door de droomengel Barman's oor ingefluisterde song.

Gitaarsong 'Pirates', met een sereniteit in het eerste deel van een achtermiddernachtelijk Steely Dan. Ook Janzoons' viool duikt weer eens op en het geheel sleurt je behendig mee, ontplooit zich in fraai kamerbreed geluid.

Het dartele 'Simple Pleasures' is een knetterende jam met een heerlijk hartstochtelijke groove en Barman, hij croont klassiek dEUS. Weer een klepper, de schitterende Sylvie Kreusch in de achtergrond. Barman, Janzoons en Bolland, ze vullen elkaar met z'n drieën aan op de synths van 'Simple Pleasures' dat wegdeint als in een Morricone-thrillertrack.

Na het frivole 'Never Get You High', zeg maar een transcendent dEUS goes Santana, over naar het funky 'Why Think It Over (Cadillac)'. De Cadillac sjeest met ferm onderliggende groove recht de psychedelica in, evengoed vergezeld ook weer door mooie piano en warempel ook oosterse sitar.

Tweede, verpletterend schone break-upsong is dan het fragiele 'Love Breaks Down'. Een treurige pianoballade teruggrijpend op Barman's meest recente liefdestroubles. Geweldige song, haast met de allures van 'Nothing Really Ends'.

The final touch komt even overweldigend met 'Le Blues Polaire'. Als in een rockopera invallend met De Groote's breed, vuil aandraaiend gitaargeluid en met weer onverholen uitstalling van Barman's grote voorliefde voor Gainsbourg's franse praatzang, al roept het evenveel timbre en sfeer op van The Limiñanas' laatste, 'De Película' met Laurent Garnier.


Wat is het prettig thuiskomen met dit dEUS. De mannen zijn nog verre van tot een nostalgie-act verworden. Het nieuwe album onderstreept dat Barman en Co. de fans niet uitmelkend op oude krakers zullen laten drijven, dat de groep integendeel nog boordevol adrenaline zit en ze daarmee altijd, uiteenlopend, authentiek en met nieuwe accenten, naar die nieuwe hoogten op zoek zijn. Het resultaat is een fantastisch werkstuk wat je eigenlijk in je stoutste dEUS-dromen nooit meer had verwacht. Bezig bijtje Barman op zijn persoonlijkst nu wel helemaal in het midden, maar kortom de beste dEUS die je sinds jaren hebt gehoord. We gaan zelfs helemaal terug tot bij 'The Ideal Crash'. Voilà. Laat ze dit dus vooral live goed en uitgebreid in de vingers krijgen op hun Europese clubtournée van straks en op die vier maal Ancienne Belgique in maart 2023. Gefeliciteerd!

Met excuses voor het foeilelijke woord dat bij gebrek aan alternatief maar weer eens van stal moet worden gehaald, maar deze plaat blijkt toch wel een ‘groeibriljant’ van jewelste. Zoals ik hier eerder schreef was ik bij m’n eerste luisterbeurten al behoorlijk positief, maar hoeveel dat precies zei was nog moeilijk te beoordelen aangezien mijn verwachtingen vrij laag waren (mede vanwege de singles; Must Have Been New blijft ook wel met afstand mijn minst favoriete track van het album, al is-ie in de context van het album stukken beter te verteren). Inmiddels vele luisterbeurten later, spelen verwachtingen natuurlijk minder een rol en kan ik dit album steeds meer op zichzelf beschouwen.

Al bevat het genoeg herkenbare dEUS-elementen, valt het toch met geen van hun eerdere platen te vergelijken. Vooral kenmerkend en sterk vind ik de ingehouden spanning die de aandacht weet vast te houden juist doordat het niet wordt ingelost, terwijl de band voorheen altijd toewerkte naar van die heerlijk uit de bocht vliegende climaxen. Hier gebeurt dat enkel lichtelijk in Le Blues Polaire, dat zowel naar Quatre Mains als naar Put The Freaks Up Front knipoogt en daarmee voor elke andere dEUS-plaat dé perfecte opener geweest zou zijn. Dat ze ervoor kiezen met dit nummer hier juist de boel mee uit te blazen, zegt genoeg over zowel de bijzonderheid van dit album als het zelfvertrouwen van de heren erachter.

Het daadwerkelijke openingsnummer doet met z’n paukenslag dan weer denken aan de ernstige epiek van Keep You Close, tot de rokerige electro-jazz van In A Bar z’n intrede doet. Verder horen we vleugjes Vantage Point (Why Think It Over), Magnus (Simple Pleasures) en TaxiWars (Faux Bamboo). Als totaalbeleving doet het album het meest denken aan Pocket Revolution, de vorige plaat waarop dEUS zich na ellenlange afwezigheid van zich liet horen. Maar waar daar de nummers bol stonden van de bewijsdrang, lijkt deze plaat dat niet nodig te hebben. Dit is geen plaat die je bij je lurven grijpt, maar een die zich haast ongemerkt onder je huid nestelt. Er zijn momenten dat de band daar naar mijn smaak nét iets te ver in doorschiet, zo mag een Simple Pleasures van mij gerust nog een paar minuten naar een ouderwetse freakout toewerken, nu begint elke keer dat ik er lekker inzit net de fade-out (ik blijf er wel intrappen, ook knap, misschien toch wel zo plagerig bedoeld dan). Maar goed, daar staat tegenover dat deze plaat je ook niet snel uitput, zoals een Pocket Revolution dat duidelijk wél doet, en je hem daarom steeds opnieuw op wil zetten om er nieuwe dingen in te blijven ontdekken. De productie is dan ook nog eens subtiel gelaagd, er gebeurt zoveel meer dan je aan de oppervlakte zou vermoeden. En het vormt een wonderlijk mooi geheel, terwijl elk nummer toch een eigen sfeer en een eigen emotie meebrengt.

How To Replace It is met gemak het meest consistente dEUS-album sinds Pocket Revolution (de drie tussenliggende albums kenden - met een Slow, Ghosts en Quatres-Mains - wel duidelijkere hoogtepunten, maar ook een hoop dEUS-onwaardige zooi) en voelt zowel als een soort afronding als een mogelijk nieuw begin. Maar dit is bovenal binnen dit briljant schizofrene oeuvre een hoofdstuk dat zichzelf niet zomaar prijsgeeft, maar waar je in kan blijven rond dwalen; een waar geschenk!

Anders dan bijvoorbeeld hiphop (wanneer zien we de eerste vijftiger die een tijdloze klassieker uitbrengt?) zit er op rockmuziek geen houdbaarheidsdatum. Ook als je ver over de AOW-gerechtigde leeftijd bent, kun je met ongekend veel distortion een D-akkoord aanslaan zonder aan overtuigingskracht in te leveren. De mannen van dEUS hebben wat dat betreft nog flink wat jaren voor de boeg en hoeven zich niet per definitie zorgen te gaan maken over relevantie. Maar hoe langer je nieuw materiaal blijft uitstellen, en hoe langer je blijft touren met je ‘meest recente’ materiaal dat al ouder is dan het hele bestaan van The Beatles, hoe vaker mensen zich toch aan die vragen gaan wagen. Kunnen ze het nog? Zitten mensen er nog op te wachten? De tour die dEUS vorig jaar speelde, zo las ik in vele recensies, kwam over als een ietwat uitgedoofde kaars. Ook Tom Barman was zelf wel klaar met die collectie Greatest Hits. Nu is er dan eindelijk een nieuwe plaat.

Ik heb het vroege werk van dEUS wel geluisterd, maar nooit heel intensief. Het debuutalbum kwam uit in een tijd dat ik net mijn eerste stapjes zette. Ten tijde van The Ideal Crash viel ik zelf nog regelmatig op minder fortuinlijke wijze van mijn fiets. Mijn eerste echte aanraking met de band was met Keep You Close (2011) en ook zag ik Magnus eens live tijdens een gratis zomeravondconcert in Groningen. Het Grote Verlangen naar de begindagen is bij mij dus iets minder aanwezig, maar toch ging ook ik met eerder genoemde vragen het album in.

Ze kunnen het nog. Dat antwoord kunnen we al wel geven. Of ze nog relevant zijn, bewijst de nummer 1 positie in de rotatielijst. Toch heeft het album wat mij betreft twee gezichten en dan weet de doorgewinterde recensielezer voldoende: dat betekent goed en slecht nieuws. Eerst het goede nieuws. Het openings- en titelnummer blies mij behoorlijk omver en komt in het nog bescheiden lijstje Topnummers 2023. Franz Joseph Haydn componeerde De Symphonie met de Paukenslag, maar mocht er ooit een Pauken Greatest Hits uitkomen, dan mag dit nummer erop. Zo goed als het titelnummer wordt het niet meer. Gelukkig zijn er nog genoeg andere hoogtepunten in de vorm van het drieluik Man of the House - 1989 - Faux Bamboo en later nog Pirates en Simple Pleasures.

Ik stel me voor dat ze al heel wat jaartjes met nieuwe nummers bezig waren en dat één van de bandleden tijdens een repetitiemiddag ineens zegt: ‘ja maar luister jongens, we zijn wel gewoon nog een rockband he!’ En daar, in dat moment, zijn de mindere Goden van dit album geboren. Want dat andere gezicht is een verwrongen gezicht, met jeugdige ogen die vastzitten in een oud lijf. Must Have Been New is nog redelijk, maar vooral niet erg veelzeggend. Bij Why Think It Over (Cadillac) is er te veel geluisterd naar Balthazar, die andere grote Belgische band, ‘want die jonge jochies waren nooit zo ver gekomen als ze ons niet als voorbeeld hadden’, maar als de meester zijn leerling gaat nadoen, dan is dat vragen om problemen. De ballad daarna doet me weinig en van een Belg mag je verwachten dat ze Frans spreken, dus van het slotnummer ben ik ook niet onder de indruk.

Tot nummer 8 is het echt een puike (pauke?) plaat, met hier en daar wat inwisselbare nummers. Daarna zet ik hem vaak af en ga ik mijn eigen flink ingezette kaalheid en beginnende buikje te lijf met nieuwe bands die amper van de middelbare school af zijn. Over ontkennen van ouder worden gesproken.

3.5*

Ik beschouw How To Replace It niet als een meesterwerk. Voor mij is Worst Case Scenario een meesterwerk en de daarop volgende In a Bar, Under the Sea en The Ideal Crash vind ik wel meesterlijke platen, maar net iets minder. How To Replace It ligt een beetje in de lijn van Pocket Revolution. Niet vreemd dus dat van die plaat tijdens de laatste tour ook tracks als Sun Ra en Bad Timing gespeeld worden. De uitblinkers op How To Replace It zijn voor mij het Pet Shop Boys achtige 1989 en het heerlijke tegendraadse How To Replace It titelstuk. Live ook een heerlijke opener en misschien wel het beste dEUS nummer sinds The Architect.