Ik moet zeggen dat dit album de tand des tijds heel goed heeft doorstaan. Het is niet zo dat het me voor het eerst opvalt, want ik luister dit album fanatiek sinds de release in 1997. Maar na een half jaar lang niet zo heel veel hip hop luisteren (in de zomer ben ik vaak met andere dingen bezig, zoals motor rijden) zit ik nu in de koude maanden weer in een fase waarin alles voorbij komt. En het valt me nu opeens extra op.
Wu-Tang Forever heeft natuurlijk altijd te lijden gehad onder de vergelijking met Enter The Wu-Tang, en in mindere mate ook de vergelijking met de solo-albums die uitkwamen in 1994, 1995, en 1996.
Enter The Wu-Tang is een veel korter album, dat ook nog eens vol staat met classics. Echt zo'n uber-classic album waar driekwart van de tracks singles en videoclips hadden, en dat zo iconisch is geworden, dat je bijna gaat onderschatten hoe goed het is: dat album kennen we nou wel.
Wu-Tang Forever is dubbel zo lang, en heeft veel minder tracks die er echt uitspringen, of althans, individuele tracks die echt een klassieker zijn geworden. Eigenlijk alleen Triumph.
In mijn opinie is de songwriting minder geinspireerd, dat zeker, de songs missen het kaleidoscopische en geniale van het eerste album, waarbij de beat continu switcht, geluidjes uit dezelfde plaat die de hoofdsample bevatten, ergens anders weer terugkomen, het zijn meer gewoon beats en loops die gewoon door blijven lopen, met telkens een aantal verses erop. Er zijn ook minder memorabele hooks, of simpele maar geniale touches zoals de doeh-ah, doeh-ah, doeh-ah die de beat begeleiden op Mystery of chessboxing.
Maar de productie op Forever klinkt totaal niet gedateerd, in tegenstelling tot Enter the Wu-Tang. Het klinkt nog steeds fresh: rauw en clean geproduceerd tegelijk.
De MC's zijn stuk voor stuk een heel stuk beter op Forever dan op Enter.
Method Man was een charismatische stuiterbal met een schorre stem op Enter, maar hij was in zijn prime op Forever. Luister naar de achteloze flow en breath control op Reunited. Method Man was nog steeds DE MAN in 1997, dat vergeten mensen weleens. Method Man had het meest "natuurlijke" hip hop charisma dat ik ooit gezien heb. Zelfs in de clip van It's yourz, waar hij GEEN verse had, springt hij eruit, gewoon omdat hij Method Man is.
GZA was al top op Enter, maar heeft daar geen een verse die zo memorabel is als zijn openingsverse op Reunited. En wat te denken van zijn flow op As high as Wu-Tang get. Wat mij betreft, as high as MC-ing gets. De enige verses in de hip hop geschiedenis die daar wat flow betreft bij in de buurt komen, zijn van hemzelf, of van Nas (Verbal intercourse, Eye for an eye, Wake up show anthem '94 komen bij me op, en verder zo'n beetje zijn hele oeuvre).
GZA's verse op Severe punishment is ook een pareltje, maar verder is hij - helaas helaas - net als ODB maar weinig te horen op Forever.
Maar de verse op Forever die (terecht) de meeste roem geniet, is die van Deck op Triumph. Is dit de nummer 1 in de allertijden hip hop hall of fame? Waarschijnlijk wel.
Deck was ook een solide role player op Enter, en zijn verse op C.R.E.A.M. is (ook terecht) legendarisch, maar vanaf Only built 4 cuban linx (Guillotine) en via Liquid swords (Duel of the iron mic en Cold world) en Ironman (Assassination day) raakte Deck pas echt op stoom, culminerend in die atoombom op Triumph. En gevolgd door bijna even geniale features in 1998, op tracks van Gang Starr (Above the clouds), Big Pun (Tres leches), Pete Rock (Tru master) en Method Man (Spazzola). Jammer van dat midden jaren 90 solo-album dat er niet kwam. Een 1995, 1996, volledig door RZA geproduceerd Inspectah Deck album, iemand? Enige minpuntje voor Deck op Forever, het moet genoemd, is de teleurstellende solo-track The city. Maar dat ligt misschien aan mij; ik vind die beat van 4th Disciple totaal oninteressant, en zelfs behoorlijk zeurderig. Zoals een reviewer het ooit omschreef. als een vreselijk Japans keyboard riedeltje in een videogame level waar je maar niet doorheen komt. Zijn solo-carriere in een notendop.
De twee MC's die de grootste sprong maakten van Enter naar Forever, zijn wat mij betreft RZA en Ghostface.
RZA had tot en met 1994 een behoorlijk schreeuwerige stijl, die kon zeker kon resulteren in classic verses (op zowel Wu-Tang Clan ain't nuthin to fuck with als Protect ya neck had hij wat mij betreft de beste verse) maar ook op de zenuwen kon werken (bijv. op Mr. Sandman vind ik zijn stijl eerder storend). In 1995 hoorde je de metamorfose. Eerst op Wu Gambinos, waar hij (volgens mij voor het eerst) met die scientific flow kwam. Vervolgens op 4th chamber, waar hij zo'n beetje de meest memorabele verse van het hele Liquid swords album had. En op Ironman (o.a. Assassination day) is zijn flow al vervolmaakt. Grappige is trouwens dat hij het ook weer kwijt raakte: op het Gravediggaz album van eind 1997 had hij "het" nog, vanaf And justice for all en het Bobby Digital album vervalt hij weer in een lompe cotton mouth flow, alsof hij niet meer ECHT zijn best doet. Wat hij trouwens ook niet meer deed, en dat was het einde van die hele Wu-Tang shit. Forever was de victory lap, en daarna geloofde RZA het wel: in plaats van zich dag en nacht op te sluiten in de studio, om onsterfelijke meesterwerken te creëren met zijn broeders, besloot hij zich aan te sluiten bij de dark side, hedonist te worden, en te genieten van de spoils van al het succes.
Voor Ghostface geldt eigenlijk precies hetzelfde, behalve dat hij tot en met halverwege het volgende decennium alleen nog maar beter en beter werd, in de zin dat hij zijn "range" van nog wat uitbreidde, tot gewoon een heel compleet totaalpakket als artiest. Veel mensen zeggen dat hij zijn grootste sprong maakte op Only built 4 cuban linx, en die sprong van Enter naar Cuban Linx was groot inderdaad, maar ik vind de groei in zijn flow zelfs van Ironman naar Forever nog groter. Ghostface is FANTASTISCH hier. Oke, zijn verse op The projects hurkt echt tegen het TE vrouwonvriendelijke aan, maar daar tegenover staat dan weer een Impossible, die ANDERE hall of fame verse van dit album (de GZA verses dus niet eens meegerekend). En bijvoorbeeld Cash still rules. En Older gods. En It's yourz. En Triumph. Op elke track behoort hij tot de uitblinkers hier, wat mij betreft. Hij is hier zodanig meer on beat en in the pocket dan op Ironman, en hij legt zijn eigen stem en flow zodanig meer zijn wil op, dat het niet grappig meer is.
Raekwon was gewoon Raekwon, en zeker in het gezelschap van de hele clan vergeet je weleens hoe goed hij is. Hij doet mee op zowat elke track, want Raekwon is een haantje de voorste en niet iemand die genoegen neemt met een rol op het tweede plan. Maar ook Rae's flow en rijmschema's zijn lichtjaren verder dan op Enter. Raekwon maakte als MC de grootste sprong van Cuban Linx naar Ironman; op Cuban Linx zijn Rae en Ghost elkaars gelijken, maar heeft Rae wat meer mic time omdat het zijn album is. Op Ironman is Raekwon de teamplayer, maar duidelijk de betere MC. Op Forever kun je een willekeurige track pakken, bijvoorbeeld It's yourz, en je hoort dat Raekwon zo'n beetje klinkt als Pharaohe Monch in vergelijking met zijn basic rijmschema's op Enter the Wu-Tang. Net als Deck had ook Raekwon een hot streak van guest verses in 1998-1999, o.a. op albums van OutKast, Pete Rock, Slick Rick en Mobb Deep. Helaas kon hij de lijn van Cuban Linx niet doortrekken: zonder RZA maakte hij misschien wel het allerslechtste Wu solo album uit die tijd, Immobilarity. Twee maanden later dropte Ghostface zijn Supreme clientele (wel met hulp van RZA!) en was hij Rae definitief voorbij.
Forever was het laatste album waar ODB een actieve rol had. En mede daardoor was Forever het laatste echte Wu-Tang album (zie verder het einde van de RZA paragraaf). Helaas is actief hier relatief: ODB's bijdrage is beperkt tot een handvol tracks, waaronder een echte, volwaardige verse op Reunited, de heerlijk rauwe solo-track Dog shit, hilarische rhymes op Maria (I put my dick in her woooomb, she blew my head like a balloooon, I had her walking on the moooon... en, mijn persoonlijke favoriet: Dirt Dog be bouncing on bitches like frogs) en verder hier en daar een refrein of een intro. Het gemis aan Ol' Dirty Bastard en GZA op dit lange, lange dubbelalbum, maakt dat het af en toe wat kleurloos wordt, mede door de toegenomen bijdrage van:
De eeuwige bankzitters U-God en Masta Killa, die eigenlijk geen volwaardig lid waren op Enter the Wu-Tang, waar ze respectievelijk anderhalf en 1 verse hadden. En ook Cappadonna trouwens, die halverwege het eerste seizoen (Only built 4 cuban linx) aan de selectie werd toegevoegd. Hier staan ze echter in de basis, ten koste van de speeltijd ODB en GZA dus. Wat kan ik zeggen, ze doen het niet slecht, ik vind U-God bijvoorbeeld echt sterk voor de dag komen op bijvoorbeeld Deadly melody (hoewel ik geen idee heb waar hij het op die track in godsnaam over heeft) en Heaterz. Maar ze maken dat het album echt kleur en charisma tekort komt t.o.v. Enter the Wu-Tang.
De standaard reactie is altijd: ja, maar als je er 1 cd van maakt, met alleen de beste nummers, dan heb je een classic. Daar ben ik het dus niet mee eens. Juist de Wu-Tang Clan had op dit moment in de tijd een dubbel album nodig om de vleugels uit te slaan, om alle MC's de ruimte te geven. RZA had misschien iets beter moeten coachen en GZA en ODB wat meer mic time moeten geven. Maar ga er maar eens aan staan.
Al met al blijft het gevoel dubbel bij dit album: de Wu-Tang Clan is hier eigenlijk hoorbaar op haar best, en de productie is gewoon echt goed, maar de beste songs staan toch op Enter the Wu-Tang, Cuban Linx en Liquid swords.