Trout mask replica is waarschijnlijk het grootste cultalbum in de rockgeschiedenis. De één vind het de grootste baggerherrie ooit op plaat opgenomen, de ander kan uren verguld zitten luisteren naar de demente delta-blues die de Kapitein op dit schijfje heeft vereeuwigd. Die cultstatus heeft het naast de controversiële muziek ook te danken aan de verhalen die er over de opnamen van dit album de ronde doen. Zo schijnt Captain Beefheart (Don van Vliet is zijn echte naam) samen met de Magic band meer dan een jaar in isolatie te hebben geleefd om de opname van dit album voor te bereiden. Om vervolgens in een 8 uur durende sessie het gehele 80 minuten durende album op te nemen.
Behalve Van Vliet hadden ook de leden van de Magic band allerlei bizarre bijnamen: drummer John French alias Drumbo, gitarist Bill Harkleroad alias Zoot Horn Rollo, steelgitarist Jeff Cotton alias Antennae Jimmy Semens, bassist Mark Boston alias Rockette Morton en basklarinettist Victor Hayden alias The Mascara Snake. Van Vliet zelf speelde trouwens ook basklarinet, alsmede harmonica en saxofoon.
Naast de Magic band doen ook leden van de Mothers of Invention op een aantal nummers mee. Vriend en collega-genie Frank Zappa neemt de productie voor zijn rekening.
De muziek op
Trout mask replica lapt alle muzikale conventies zoals die in ’69 bestonden, aan zijn laars. Ik weet nog dat ik, toen ik compleet overdonderd en vol onbegrip de eerste keer naar dit album luisterde, met veel medelijden moest denken aan de arme tieners uit ’69, die, verstoken van de 32 jaar aan muzikale ontwikkelingen die erop volgden, nog een stuk meer in de war moeten zijn geweest dan ik, hoe onmogelijk mij dat ook toescheen. Beefheart’s muziek was een onwaarschijnlijke mix van R&B, dadaïstische delta-blues, garage rock, free jazz en avant-garde. Vergeleken met de lange tracks van
Mirror man zijn de nummers (28 in totaal!) hier juist erg kort (9 nummers passeren de 3-minutengrens). Hoekige, excentrieke gitaarrifs, dolle klarinetten en gestoorde saxofoons worden door French (die fantastisch in dienst van de rest drumt) zo goed en kwaad als het gaat in ‘goede’ banen geleid. Wat natuurlijk maar deels waar is, omdat het ritme om de haverklap compleet zoek lijkt.
Beefheart geeft een compleet nieuwe interpretatie van ritme, structuur, harmonie, melodie en tonaliteit. De muziek is dusdanig creatief, excentriek en complex dat het niet verwonderlijk is dat dit algemeen wordt beschouwd als één van de meest ontoegankelijke albums uit de muziekgeschiedenis, het muzikale equivalent van de meest abstracte schilderkunst.
Van Vliet’s teksten zijn misschien het best te omschreven als surrealistische nonsenspoëzie. Het gaat allemaal helemaal nergens over, bijvoorbeeld in de verwarde hak-op-de-tak-recitatie van
Neon meate dream of a octafish of het absurde verhaaltje in
Old fart at play.

Het lijkt wel een gestoorde man die ons een duidelijk verhaal wil vertellen, maar het enige wat eruit komt is een grote hoop onsamenhangende rotzooi.
De zieke humor van de groep wordt duidelijk in de gesproken stukken tussen de nummers door, waarvan een paar berichten terug al wat te lezen was.
Muzikale hoogtepunten zijn bijvoorbeeld
Dachau blues, over de concentratiekampen uit de Tweede Wereldoorlog,
Ella Guru,
Moonlight on Vermont, met afwisselend ultraluide tot flink gedempte gitaar van Harkleroad (Beef-hardrock?),
Pena, met Van Vliet die als tweede stem een overtuigende imitatie van een dolle hond neerzet, de geniale delta-blues van
China pig, enkel begeleid door Doug Moon’s gitaar, en
The blimp, een bijzonder grappig nummer, hoewel het eigenlijk een soort horrorfilmtelefoongesprek is over naderend onheil (De muziek is ook te horen geïmplementeerd in een improvisatie van de Mothers op
Weasels ripped my flesh).
Trout mask replica is vooral invloedrijk geweest door als katalysator te werken voor vrijer denken binnen de rock-context, door het openleggen van zoveel onontgonnen gebied. Over een jaar of 100 zal dit waarschijnlijk één van de weinige rockalbums zijn waar nog over gesproken wordt. Maar los daarvan is het gewoon een fascinerend rariteitenkabinet van ongeëvenaarde creativiteit. 5/5